การบูรณาการอาเซียนศึกษาในกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

ความสำคัญของการบูรณาการเรื่องอาเซียนศึกษากับกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

          การเรียนรู้วิทยาศาสตร์จะทำให้มีความรู้ความเข้าใจในธรรมชาติและเทคโนโลยีที่มนุษย์สร้างขึ้น สามารถนำความรู้ความเข้าใจดังกล่าวไปใช้อย่างมีเหตุผล  สร้างสรรค์และมีคุณธรรม ดังนั้นการจัดการเรียนการสอนในกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์จึงมุ่งหวังให้ผู้เรียนได้เรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่เน้นการเชื่อมโยงความรู้กับกระบวนการ มีทักษะสำคัญในการแสวงหาความรู้และสร้างองค์ความรู้  โดยใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์และกระบวนการแก้ปัญหาอย่างหลากหลาย  ให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมในการเรียนรู้  มีการทำกิจกรรมด้วยการลงมือปฏิบัติจริงเพื่อความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง  นำความรู้ดังกล่าวไปประยุกต์ใช้ เพื่อสามารถดำรงชีวิตได้อย่างมีความสุข  การเข้าร่วมประชาคมอาเซียนทำให้ผู้เรียนต้องตระหนักในการเป็นส่วนหนึ่งของประชาคมอาเซียน โดยควรมีความเข้าใจว่าการใช้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีนั้นก่อให้เกิดประโยชน์  ทำให้เกิดความเจริญก้าวหน้าในหลายด้านทั้งการแพทย์ การเกษตร อุตสาหกรรมอันจะส่งต่อเศรษฐกิจของประเทศและประชาคมอาเซียน ในขณะเดียวกันผู้เรียนต้องตระหนักถึงผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการใช้ความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีที่มีต่อสิ่งแวดล้อมมิใช่แค่ในประเทศไทยและหากส่งผลกระทบภูมิภาคอาเซียนด้วย 

          ดังนั้นการจัดการเรียนการสอนในกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ควรบูรณาการเรื่องอาเซียนศึกษา  จะทำให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้อย่างมีความหมายมากขึ้น ได้เห็นถึงความเชื่อมโยงระหว่างความรู้วิทยาศาสตร์ในห้องเรียนและสิ่งที่ปรากฏในชีวิตจริงให้เห็นอย่างชัดเจน   ทั้งนี้ผู้เขียนจะนำเสนอแนวทางการบูรณการอาเซียนศึกษาในกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์  ความสอดคล้องสาระอาเซียนศึกษาในกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์  การออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ และตัวอย่างแผนการจัดการเรียนรู้ เพื่อให้มีความเข้าใจในการบูรณการอาเซียนศึกษาในกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์ต่อไป

แนวทางการบูรณาการอาเซียนศึกษาในกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์

          การบูรณาการนั้นมีหลายรูปแบบ สำหรับการบูรณาการอาเซียนศึกษาในกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์นั้นทำได้ผู้เขียนจะเลือกการบูรณาการเนื้อหาโดยผู้สอนคนเดียว จัดการเรียนรู้โดยเชื่อมโยงทั้งเนื้อหาสาระ ทักษะ เจตคติ คุณลักษณะอันพึงประสงค์ที่สอดคล้องกับชีวิตจริง เชื่อมโยงกับการเรียนรู้ของกลุ่มสาระต่างๆ เช่น การอ่าน  การเขียน การคิดคำนวณ การคิดวิเคราะห์ ทำให้ผู้เรียนได้ใช้ทักษะและกระบวนการเรียนรู้เพื่อแสวงหาความรู้ตามหัวข้อที่กำหนด โดยการบูรณาการอาเซียนศึกษาในกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์สามารถดำเนินการดังนี้ 

          ขั้นที่ 1 วิเคราะห์ตัวองค์ความรู้ ตามตัวชี้วัดและมาตรฐานการเรียนรู้กำหนดไว้ โดยพิจารณาความสอดคล้องระหว่างสาระอาเซียนศึกษาและสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

          ขั้นที่ 2 ออกแบบและจัดกิจกรรมการเรียนรู้ โดยพิจารณาจากแนวทางดังนี้

                   - มีความน่าสนใจสาหรับผู้เรียน

                   - สามารถเรียนรู้ได้ง่าย

                   - จัดสาระการเรียนรู้ให้เรียงลำดับจากง่ายไปหายาก และมีความต่อเนื่อง

                   - จัดสาระการเรียนรู้ให้สัมพันธ์กับกลุ่มวิชาอื่นๆ

                   - เลือกรูปแบบการจัดการเรียนรู้ให้สอดคล้องกับมาตรฐานการเรียนรู้ และตัวชี้วัด ว่ามุ่งไปในทิศทางใด

                   - ควรเน้นกิจกรรมที่ทำงานเป็นทีมมากกว่ารายบุคคล

                   - กิจกรรมที่ปฏิบัติควรสอดคล้องกับชีวิตประจำวัน และชีวิตจริง

                   - กิจกรรมที่ปฏิบัติมีทั้งในและนอกห้องเรียน

                   - เปิดโอกาสให้ผู้เรียนฝึกฝนและถ่ายทอดการเรียนรู้ไปสู่ สถานการณ์ใหม่ๆ พร้อมทั้งทำให้เกิดความจำระยะยาว

                   - ตรวจสอบความเข้าใจ โดยให้ผู้เรียนสรุปรวมทั้งส่งเสริมให้ เชื่อมโยงสิ่งที่เรียนรู้และที่จะเรียนต่อไป

          ขั้นที่ 3 ประเมินผล การวัดและประเมินผลการเรียนรู้ จะบรรลุผลตามเป้าหมายของการเรียนการสอนที่วางไว้ ควรมีแนวทางดังต่อไปนี้

                   - ต้องวัดและประเมินผลทั้งความรู้ ความคิด ความสามารถ ทักษะ/กระบวนการ เจตคติ คุณธรรม จริยธรรม ค่านิยมในวิทยาศาสตร์ รวมทั้งโอกาสในการเรียนรู้ของผู้เรียน

                   - วิธีการวัดและประเมินผลต้องสอดคล้องกับมาตรฐานการเรียนรู้ที่กำหนดไว้

                   - ต้องเก็บข้อมูลที่ได้จากการวัดและประเมินผลอย่างตรงไปตรงมา และต้องประเมินผลภายใต้ข้อมูลที่มีอยู่

                   - ผลการวัดและประเมินผลการเรียนรู้ของผู้เรียนต้องนำไปสู่การแปลผลและลงข้อสรุปที่สมเหตุสมผล

                   - การวัดและประเมินผลต้องมีความเที่ยงตรงและเป็นธรรม ทั้งในด้านของวิธีการวัด โอกาสของการประเมิน

การวิเคราะห์ความสอดคล้องสาระอาเซียนศึกษาในกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

          จากศึกษาหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และ Asean Curriculum Source Book พบว่า สาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่สามารถบูรณาการกับสาระอาเซียนศึกษามี  3 สาระ คือ     

          สาระที่ 1 สิ่งมีชีวิตกับกระบวนการดำรงชีวิต ว่าด้วยเรื่อง สิ่งมีชีวิต หน่วยพื้นฐานของสิ่งมีชีวิต โครงสร้างและหน้าที่ของระบบต่าง ๆ ของสิ่งมีชีวิต และกระบวนการดำรงชีวิต ความหลากหลายทางชีวภาพ การถ่ายทอดทางพันธุกรรม การทำงานของระบบต่าง ๆ ของสิ่งมีชีวิต วิวัฒนาการและความหลากหลายของสิ่งมีชีวิต และเทคโนโลยีชีวภาพ

          สาระที่ 2 ชีวิตกับสิ่งแวดล้อม ว่าด้วยเรื่องสิ่งมีชีวิตที่หลากหลายรอบตัว ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ในระบบนิเวศ ความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติ การใช้และจัดการทรัพยากรธรรมชาติ ในระดับท้องถิ่น ประเทศ และโลก ปัจจัยที่มีผลต่อการอยู่รอดของสิ่งมีชีวิตในสภาพแวดล้อมต่าง ๆ

          สาระที่ 6 กระบวนการเปลี่ยนแปลงของโลก ว่าด้วยเรื่องโครงสร้างและองค์ประกอบของโลก ทรัพยากรทางธรณี สมบัติทางกายภาพของดิน หิน น้ำ อากาศ สมบัติของผิวโลก และบรรยากาศ กระบวนการเปลี่ยนแปลงของเปลือกโลก ปรากฏการณ์ทางธรณี ปัจจัยที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงของบรรยากาศ

          เมื่อพิจารณาจะพบว่า 3 สาระนี้มีลักษณะร่วมกันคือเป็นการศึกษาวิทยาศาสตร์ที่ต้องเกี่ยวข้องกับสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดล้อมโดยพิจารณาในภาพรวมหรือโลกทั้งระบบ ดังนั้นอาเซียนเป็นส่วนหนึ่งของโลกจึงเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้เกิดผลกระทบและรับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงทางด้านสิ่งแวดล้อมอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้  เมื่อวิเคราะห์จากตัวชี้วัดและสาระการเรียนรู้รายปีพบว่าสามารถบูรณาการในระดับประถมศึกษาปีที่ 4 – ระดับมัธยมศึกษาปีที่ 3 และรายช่วงชั้นในระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 – 6 ได้ดังตาราง 1

ตาราง 1  ความสอดคล้องของ สาระ  ระดับชั้นและสาระเรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่สามารถบูรณาการเข้ากับความรู้อาเซียน

สาระที่	ระดับชั้น							สาระการเรียนรู้
	ป.4	ป.5	ป.6	ม.1	ม.2	ม.3	ม.4-6
1 สิ่งมีชีวิตกับกระบวนการดำรงชีวิต						P		ระบบนิเวศ
		P					P	ความหลากหลายทางชีวภาพ
2 ชีวิตกับสิ่งแวดล้อม			P					แหล่งทรัพยากรธรรมชาติ
						P		- ปัญหาสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ - การใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืน ตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง
							P	การแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ
6 กระบวนการเปลี่ยนแปลงของโลก			P					ธรณีพิบัติภัย
				P				การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ
					P			ทรัพยากรน้ำ
							P	พิบัติภัย
8 ธรรมชาติของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี	P	P	P	P	P	P	P	โครงงานวิทยาศาสตร์

         

การออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้

          จากการวิเคราะห์หลักสูตรสถานศึกษา กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ สำหรับระดับมัธยมศึกษาปีที่ 2 พบว่ามีตัวชี้วัดและสาระการเรียนรู้ที่สามารถนำมาบูรณาการกับอาเซียนศึกษา

ในสาระที่ 6 กระบวนการเปลี่ยนแปลงของโลก มาตรฐาน ว 6.1 เข้าใจกระบวนการต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นบนผิวโลกและภายในโลก ความสัมพันธ์ของกระบวนการต่าง ๆ ที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ ภูมิประเทศ และสัณฐานของโลก มีกระบวนการสืบเสาะหาความรู้และจิตวิทยาศาสตร์ สื่อสารสิ่งที่เรียนรู้และนำความรู้ไปใช้ประโยชน์

          ความสัมพันธ์ของตัวชี้วัด สาระการเรียนรู้ที่สถานศึกษากำหนด และสาระการเรียนรู้บูรณาการกับอาเซียน  แสดงดังตาราง 2 จากนั้นออกแบบการจัดการเรียนรู้และการวัดผลและประเมินผล ดังตัวอย่าง

แผนการจัดการเรียนรู้ เรื่อง  แหล่งน้ำ

ตาราง 2 ความสัมพันธ์ของตัวชี้วัด สาระการเรียนรู้ที่สถานศึกษากำหนด และสาระการเรียนรู้บูรณาการกับอาเซียน

ตัวชี้วัด		สาระการเรียนรู้ที่ สถานศึกษากำหนด	สาระการเรียนรู้บูรณาการกับอาเซียน
ว 6.1 ม.2/7	7. สำรวจและอธิบายลักษณะแหล่งน้ำธรรมชาติ   การใช้ประโยชน์และการอนุรักษ์แหล่งน้ำในท้องถิ่น	- แหล่งน้ำบนโลก มีทั้งน้ำจืด น้ำเค็ม โดยแหล่งน้ำจืดมีอยู่ทั้งบนดิน  ใต้ดิน และในบรรยากาศ - การใช้ประโยชน์ของแหล่งน้ำ ต้องมีการวางแผนการใช้  การอนุรักษ์  การป้องกัน  การแก้ไข และผลกระทบ ด้วยวิธีการที่เหมาะสม	- แหล่งน้ำบนโลก มีทั้งน้ำจืด น้ำเค็ม โดยแหล่งน้ำจืดมีอยู่ทั้งบนดิน  ใต้ดิน และในบรรยากาศ โดยแหล่งน้ำในกลุ่มประเทศอาเซียนมีปริมาณน้ำที่สามารถใช้ได้แตกต่างกัน เนื่องมาจากปริมาณหยาดน้ำฟ้าและสภาพภูมิอากาศของแต่ละประเทศ และน้ำมีความสำคัญมากจึงต้องมีการวางแผนการใช้  การอนุรักษ์  การป้องกัน  การแก้ไข และผลกระทบ ด้วยวิธีการที่เหมาะสม

แผนการจัดการเรียนรู้

กลุ่มสาระการเรียนรู้    วิทยาศาสตร์                                              ชั้นมัธยมศึกษาปีที่  2     

หน่วยการเรียนรู้ที่ 2 ทรัพยากรธรรมชาติ                                         เวลา  15  ชั่วโมง

เรื่อง  แหล่งน้ำ                                                                     เวลา     5   ชั่วโมง

วันที่.........เดือน.............................พ.ศ..................... ภาคเรียนที่..........ปีการศึกษา....................

           

มาตรฐานการเรียนรู้

          มาตรฐาน ว 6.1 เข้าใจกระบวนการต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นบนผิวโลกและภายในโลก ความสัมพันธ์ของกระบวนการต่าง ๆ ที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ ภูมิประเทศ และสัณฐานของโลก มีกระบวนการสืบเสาะหาความรู้และจิตวิทยาศาสตร์ สื่อสารสิ่งที่เรียนรู้และนำความรู้ไปใช้ประโยชน์

ตัวชี้วัด

          สำรวจและอธิบายลักษณะแหล่งน้ำธรรมชาติ  การใช้ประโยชน์และการอนุรักษ์แหล่งน้ำในท้องถิ่น

ความคิดรวบยอด 

          น้ำเป็นสิ่งจำเป็นของสิ่งมีชีวิตทุกชนิด มนุษย์ใช้น้ำเพื่ออุปโภคบริโภค  รวมไปถึงนำไปใช้ในอุตสาหกรรมต่างๆ อย่างไรก็ตามไม่ใช่ทุกพื้นที่ทุกประเทศที่มีน้ำใช้อย่างอุดมสมบูรณ์ ดังนั้นจึงต้องมีการวางแผนการจัดสรรทรัพยากรน้ำไปยังพื้นที่แห้งแล้ง และอนุรักษ์เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดอย่างยั่งยืนต่อไป

จุดประสงค์การเรียนรู้

          หลังจากเรียนจบเรื่องนี้แล้วนักเรียนสามารถ

          1. ระบุการใช้น้ำที่เกี่ยวข้องกับชีวิตประจำวันได้ (K)

          2. สำรวจ สังเกต และระบุแหล่งน้ำธรรมชาติที่อยู่ในท้องถิ่น ประเทศไทยและกลุ่มประเทศอาเซียนได้ (P)

          3. อธิบายผลของปริมาณหยาดน้ำฟ้าและอุณหภูมิ ที่มีต่อปริมาณน้ำที่สามารถใช้ได้ของกลุ่มประเทศอาเซียนได้ (K)

          4. วางแผนการอนุรักษ์และจัดสรรทรัพยากรน้ำไปยังพื้นที่แห้งแล้งเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดอย่างยั่งยืนได้ (K)

          5. ให้ความร่วมมือกันในการทำงานเป็นกลุ่ม  มีความเพียรพยายามต่อการปฏิบัติงาน  มีเหตุผล  และรับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น (A)

สาระการเรียนรู้

          1) แหล่งน้ำธรรมชาติในท้องถิ่น และกลุ่มประเทศอาเซียน

          2) ปัจจัยที่มีผลต่อปริมาณน้ำที่ใช้ได้ในกลุ่มประเทศอาเซียน

          3) การอนุรักษ์ทรัพยากรน้ำ

แนวทางการจัดกิจกรรม

          1. ครูและนักเรียนร่วมกันทบทวนความรู้เดิมโดยตอบคำถามและอภิปรายในประเด็นต่อไปนี้

                   - ประเทศไทยมีทรัพยากรธรรมชาติใดที่มีความอุดมสมบูรณ์และชนิดใดที่ขาดแคลน

                   - ทรัพยากรธรรมชาติใดที่มีความจำเป็นต่อทุกประเทศ

                   - นักเรียนคิดว่าน้ำมากจากแหล่งใดบ้าง

          2. จัดกลุ่มนักเรียนกลุ่มละ 4-5 คน ให้นักเรียนศึกษาแผนที่แสดงแหล่งน้ำในประเทศอาเซียนทั้ง 10 ประเทศ เปรียบเทียบพื้นที่แหล่งน้ำของแต่ละประเทศ อภิปรายว่าประเทศใดที่ขาดแคลนแหล่งน้ำและอุดมสมบูรณ์

          3. นักเรียนแต่ละกลุ่มระบุการใช้น้ำทำกิจกรรมต่างในชีวิตประจำวันอย่างไรและประมาณเท่าไหร่ คำนวณปริมาณน้ำที่ใช้ต่อคนต่อสัปดาห์ (อาจให้คำนวณจากประชากรแต่ละประเทศเพื่อแสดงปริมาณความต้องการน้ำในปริมาณมาก) แต่ละกลุ่มออกมานำเสนองาน อภิปรายเพื่อสรุปปริมาณน้ำที่ใช้ต่อคนต่อสัปดาห์

          4. ครูและนักเรียนร่วมกันอภิปรายถึงที่มาของน้ำที่ใช้ในชีวิตประจำวันว่ามาจากแหล่งใดบ้าง จัดทำรายการที่มาของน้ำที่ใช้ในชีวิตประจำวัน

          5. วิเคราะห์แผนที่แสดงปริมาณหยาดน้ำฟ้าของกลุ่มประเทศอาเซียน และแผนที่แสดงอุณหภูมิของกลุ่มประเทศอาเซียน อภิปรายผลของปริมาณหยาดน้ำฟ้าและอุณหภูมิที่มีต่อพื้นที่ที่ชุ่มชื้นและแห้งแล้งของกลุ่มประเทศอาเซียน

          6. ออกไปสำรวจแหล่งน้ำในท้องถิ่น และให้นักเรียนแต่ละกลุ่มเขียนแผนที่แหล่งน้ำในท้องถิ่น แต่ละกลุ่มวางแผนเพื่ออนุรักษ์แหล่งน้ำในท้องถิ่น และนำเสนองานหน้าชั้นเรียน

สื่อการเรียนรู้/แหล่งเรียนรู้

          1. แผนที่แสดงแหล่งน้ำในประเทศอาเซียนทั้ง 10 ประเทศ

          2. แผนที่แสดงปริมาณหยาดน้ำฟ้าของกลุ่มประเทศอาเซียน

          3. แผนที่แสดงอุณหภูมิของกลุ่มประเทศอาเซียน

          4. แหล่งน้ำในท้องถิ่น

 การวัดผลและประเมินผล

สิ่งที่ต้องการวัด	วิธีการวัด	เครื่องมือวัด	เกณฑ์
1.ด้านความรู้(K)	- ตรวจสมุดบันทึกการเรียนรู้ - ตรวจแบบฝึกหัด - ตรวจแบบทดสอบหลังเรียน	- แบบประเมิน - แบบฝึกหัด - แบบทดสอบหลังเรียน	-ร้อยละ 80 ผ่าน เกณฑ์ -ร้อยละ 80 ผ่าน เกณฑ์ -ร้อยละ 70 ผ่าน เกณฑ์
2.ด้านทักษะกระบวนการ(P)	- สังเกตขณะปฏิบัติกิจกรรม	แบบประเมิน	ระดับคุณภาพปานกลางผ่าน เกณฑ์
3.ด้านเจตคติ ค่านิยม คุณธรรมจริยธรรม(A)	- สังเกตขณะปฏิบัติกิจกรรม	แบบประเมิน	ระดับคุณภาพปานกลางผ่าน เกณฑ์

สรุป

          การบูรณาการอาเซียนศึกษาในสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์นั้นสามารถทำได้หลายรูปแบบ   ทั้งนี้การบูรณาการเนื้อหาโดยผู้สอนคนเดียวมีแนวทางการบูรณาการคือวิเคราะห์องค์ความรู้และความสอดคล้องระหว่างสาระทั้งสอง โดยสาระที่มีความสอดคล้องได้แก่ สิ่งมีชีวิตกับกระบวนการดำรงชีวิต  ชีวิตกับสิ่งแวดล้อมและกระบวนการเปลี่ยนแปลงของโลก จากนั้นพิจารณาตัวชี้วัด  กำหนดจุดประสงค์การเรียนรู้ ออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ที่มีความเหมาะสมกับนักเรียน จัดกิจกรรมการเรียนรู้และวัดและประเมินผลการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นกับนักเรียนต่อไป